Sporen uit andere tijden

Internationaal gelauwerd filosoof en historicus Philipp Blom trapte onlangs het seizoen 24-25 van DE SINGEL af. kenon schreef in aanloop de programmatekst voor deze openingslezing.

28 Sept 2024

Dit jaar staat bij DE SINGEL het thema Echoes of Time centraal. De associaties die Echoes of Time oproepen, suggereren ook meteen de dramaturgische lijnen die verweven zijn doorheen de gehele seizoensprogrammatie. Een centrale, concrete vraag die voor verkenning openligt is welke betekenis Oudgriekse tragedies en wereldvermaarde theaterteksten uit de laatste eeuwen hebben verleend aan de hedendaagse podiumkunsten. Zoekend naar actuele interpretaties en toepassingen graven kunstenaars naar de oorspronkelijke toedracht van oude teksten. Dat wat een tragedie kenmerkt is niet zomaar een droeve intrige die ons melancholisch achterlaat. Een tragedie opent een onontkoombare afgrond, een voorbestemd lot dat van bij het begin van het verhaal altijd al even voorspelbaar als onafwendbaar was. Hoe ouder een tekst of partituur, hoe verder de echo van de schrijversstem vervliegt. In de deconstructie over de eeuwen heen horen we deze vlucht, tot er enkel een stilte overblijft; tekens op papier, ettelijke malen overgedragen. De aantrekkingskracht van Griekse tragedies of Shakespeareaanse drama’s ligt deels besloten in hun dynamiserende tijdeloosheid. Al sinds de vroegste overlevering blijven we in dezelfde sporen lopen, trachten we te achterhalen hoe actueel leed kan worden gesublimeerd of pijnlijk rauw gemaakt. Echoes of Time doen denken aan de filosofische idee omtrent ‘sporen’. Een auto staat op een verlaten zandweg, van de bestuurder geen spoor. Het is een hete dag en tijdens een tocht door dit dorre landschap stapt een wandelaar alleen. Iemand anders moet dit voertuig hier hebben achtergelaten. Vaagweg zijn nog bandensporen zichtbaar achter het voertuig, die steeds dieper in de aarde glijden tot aan de achterbanden. Ondertussen ligt er een laag stof op de auto, gespikkeld door opgedroogde inslagen van waterdruppels. De wandelaar raakt gefascineerd door deze sporen. Waarom werd zo’n kostbaar object op een verlaten weg achtergelaten? Wat betekent het dat de bandensporen steeds dieper in de aarde glijden? Heeft het iets te maken met de opgedroogde regendruppels op de motorkap? Waar is de eigenaar heen, en waar ging de reis naartoe? Enkel vanuit het hier en nu kan een reconstructie worden gemaakt, gebaseerd op echo’s die nagalmen. Het verleden toont zich als een suggestie, terwijl de bestemming van de reis onbepaald is gebleven. Sporen – of echo’s – alluderen op de manier waarop we telkens ontwaken op een plek en tijdens een moment, vormgegeven door herinneringen, schrijfsels, tradities, artefacten, infrastructuur, en kunst. We bedenken alternatieve narratieven betreffende hun oorsprong die verloren is. Verwijzingen suggereren mogelijkheden en hoop, inspireren ons tot verbeelding, of herinneren ons aan onze angst en ons verdriet. De aard van de echo herinnert ons eraan dat letterlijke herhaling altijd tekort zal schieten. Het heden schrijdt voort in een meanderende tunnel, achtervolgd door nagalmende echo’s. Over diepgaande verbanden tussen historische tradities, onze condition humaine, en de grote crises waarmee de wereld tegenwoordig wordt geconfronteerd, spreekt Philipp Blom. Een van zijn meest intrigerende ideeën betreft de rol van menselijke onderwerping in de klimaatcrisis. In De Onderwerping stelt hij dat de huidige ecologische noodsituatie niet slechts het gevolg is van industriële excessen of een gebrek aan politiek beleid, maar eerder het gevolg is van een veel fundamentelere psychosociale en filosofische dynamiek.